ĐỀN LÀNG LỤI – THỊ XÃ THÁI HÒA
Đền Làng Lụi tọa lạc tại vị trí trung tâm của làng Lụi xưa, nay là xã Nghĩa Mỹ, thị xã Thái Hòa, tỉnh Nghệ An, đền làng Lụi được xem là một di tích khá độc đáo với kiến trúc kiểu nhà sàn duy nhất còn lại trên địa bàn tỉnh Nghệ An.
Đền làng Lụi là một ngôi đền cổ, tương truyền được khởi dựng vào đầu thế kỷ XIV, gắn với quá trình di cư của một bộ phận dân cư của họ Trương, họ Lê có nguồn gốc ở Cao Bằng vốn từng theo Lê Lợi chinh chiến ở vùng đất miền núi Nghệ An và đã ở lại đây sinh sống, lập làng. Đến năm 1892 đền được tôn tạo lại và tồn tại từ đó cho đến nay.
Căn cứ bài trí thờ tự và sắc phong lưu giữ tại đền cho thấy vị thần được thờ chính ở đây là Cao Sơn - Cao Các là một vị thần được thờ khá nhiều ở mảnh đất xứ Nghệ. Bên cạnh đó, đền còn phối thờ Nghĩa Lục Hầu Trương Đình Thọ, Hổ Tướng tôn thần Lê Văn Mại - 2 vị tướng người dân tộc Thổ từng theo Vua Lê Lợi đánh quân Minh.
Di tích đền làng Lụi là một công trình kiến trúc khá độc đáo còn lại trên mảnh đất xứ Nghệ, thể hiện qua lối kiến trúc theo kiểu thức nhà sàn, một kiến trúc gần gũi và tiêu biểu của dân tộc Việt Nam. Đền làng Lụi mang một kiểu kiến trúc mang một nét riêng biệt và hiếm gặp ở vùng đất Nghệ An. Thông qua kết cấu kiến trúc cho chúng ta thấy một phong cách vừa lạ nhưng cũng rất quen thuộc, “lạ” vì đây là ngôi đền có kiểu kiến trúc nhà sàn có quy mô tương đối lớn duy nhất còn nguyên vẹn ở tỉnh Nghệ An, “quen” vì qua kiểu kiến trúc nhà sàn gợi nhớ đến nguồn gốc xa xưa của dân tộc.
Hiện nay, di tích đang là địa chỉ văn hóa quen thuộc của nhân dân địa phương, là một trong những di tích đang phát huy tốt giá trị văn hóa trên địa bàn. Bên cạnh đó di tích còn là nơi giao lưu gặp gỡ, tăng thêm sự cố kết cộng đồng, nơi bảo lưu những nét đẹp truyền thống của nhân dân như lễ hội làng, lễ tế, lễ rước, các trò chơi dân gian…Thông qua các hoạt động văn hóa đã khơi dậy lòng yêu quê hương đất nước, tinh thần tự hào tự tôn dân tộc của thế thệ trẻ.
