NÚI DŨNG QUYẾT VÀ PHƯỢNG HOÀNG TRUNG ĐÔ
Núi Dũng Quyết và Phượng Hoàng Trung Đô thuộc phường Trung Đô, thành phố Vinh, nằm bên dòng sông Lam thơ mộng.
Người xưa gọi đây là vùng đất thiêng, bởi hội tụ đủ “Tứ linh” long, ly, quy, phượng. Chi hướng về phía Tây gọi là Long Thủ (đầu Rồng), chi hướng về phía Đông Nam gọi là Phượng Dực (cánh phượng hoàng), chi hướng về phía Đông Bắc gọi là Quy Bối (lưng Rùa) và chi hướng về phía Tây Nam gọi là Kỳ Lân (con Mèo). Núi Dũng Quyết từ buổi đầu dựng nước và giữ nước đã là vị trí yết hầu trên con đường thiên lý xuyên việt, trở thành căn cứ quân sự trọng yếu. Vùng đất này từng là nơi sinh sống của người Việt cổ. Là chốn đô hội của non nước Hoan Châu. Năm 1039, Thái tử Lý Nhật Quang khi làm Tri châu Nghệ An đã cho xây Vọng Hải Đài ở đỉnh cao nhất trên núi Dũng Quyết để quan sát Biển Đông, phát hiện tàu thuyền địch thâm nhập cửa biển Hội Thống và cho lập Đồn Thủy cạnh Cồn Rùa sát chân núi để kiểm soát đường thủy trên sông Lam.
Dấu ấn đặc biệt nhất của vùng địa linh này là vào năm 1786 sau khi đánh tan quân Chúa Nguyễn ở Đàng Trong, Nguyễn Huệ (1753 - 1792) người Anh hùng áo vải đất Tây Sơn đã kéo quân ra Bắc dẹp Chúa Trịnh. Trong những lần nghỉ chân ở Nghệ An, thế đất và lòng dân của vùng Yên Trường - Nghệ An đã được Nguyễn Huệ đặc biệt quan tâm với “hình thế rộng rãi, khí tượng tươi sáng có thể chọn để xây dựng kinh đô mới”. Hoàng đế Quang Trung cho rằng nếu đóng đô ở đây vừa khống chế được trong Nam, ngoài Bắc, vừa tiện cho người tứ phương đến kêu kiện đi về”, ”trước là vì xã tắc sơn hà, thứ đến là vì lương dân trăm họ”. Phượng Hoàng Trung Đô được xây dựng ở núi Dũng Quyết vào năm 1788 gồm có Thành ngoại và Thành nội; giữa Thành nội dựng tòa lầu rồng 3 tầng. Ngôi thành này dự định được xây dựng để thay thế Kinh đô Phú Xuân, được đặt tên theo ý nghĩa chim Phượng hoàng, một loài chim trong truyền thuyết, Trung Đô còn có ý nghĩa là kinh đô nằm giữa. Công việc xây dựng kinh đô đang tiến hành dang dở thì Hoàng đế Quang Trung băng hà. Mặc dù kinh đô chưa được xây dựng xong nhưng tên gọi Phượng Hoàng Trung Đô đã đi vào lịch sử và gắn với tên tuổi vị Hoàng đế áo vải. Từ đây Phượng Hoàng Trung Đô trở thành mốc son lịch sử hình thành và phát triển đô thị Vinh nói riêng và lịch sử dân tộc nói chung.
Trong thời kỳ lịch sử cận, hiện đại, núi Dũng Quyết có đồn tiền tiêu chống Pháp xâm lược (1885), nơi thành lập Hội Phục Việt (1925) và là nơi diễn ra của cuộc biểu tình ngày 01 tháng 5 năm 1930 mở đầu cho cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh. Thời kỳ chống Mỹ, cứu nước, nơi đây là một trong những trọng điểm diễn ra những cuộc chiến đấu quyết liệt nhất, trong khu vực này đã có 7 đơn vị, 5 cá nhân được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng.
Để ghi nhớ công lao to lớn của người Anh hùng áo vải Nguyễn Huệ - Quang Trung, một người con ưu tú gốc họ Hồ xứ Nghệ, được sự đồng ý của Chính phủ, năm 2005 đúng vào dịp kỷ niệm 220 năm ngày Hoàng đế hạ chiếu xây dựng Phượng Hoàng Trung Đô, tỉnh Nghệ An đã khởi công xây dựng đền thờ Hoàng đế Quang Trung trên đỉnh thứ hai. Đền có độ cao 97m so với mặt nước biển, thuộc chi Phượng Dực. Năm 2008, đền thờ Hoàng đế Quang Trung đã được khánh thành, đón khách thăm viếng. Đền gồm các hạng mục chính: hạ điện, trung điện, thượng điện, nhà tả vu, hữu vu, nghi môn nội, nghi môn ngoại theo kiến trúc cổ truyền của dân tộc.
Hàng năm tại đền thờ Hoàng đế Quang Trung có 2 ngày lễ lớn đó là: ngày 29 tháng 7 âm lịch - ngày giỗ của Hoàng đế Quang Trung, và ngày mùng 5 tháng Giêng - kỷ niệm Chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa. Vào dịp này Nhân dân khắp nơi trong và ngoài tỉnh sẽ trẩy hội tại đền, cùng tôn vinh công lao to lớn người Anh hùng dân tộc Quang Trung - Nguyễn Huệ, người đã có công chống giặc ngoại xâm thống nhất đất nước.
Núi Dũng Quyết và đền thờ Hoàng đế Quang Trung là điểm nhấn quan trọng, công trình lịch sử, văn hóa tâm linh trong quần thể Khu du lịch lâm viên núi Quyết đã quy hoạch và đang triển khai thực hiện.
Phượng Hoàng Trung Đô một trong ba di tích đầu tiên của Nghệ An được Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa công nhận là Di tích lịch sử danh “ng quốc gia tại Quyết định số 313/QĐ-VH, ngày 28/4/1962, của Bộ Văn hóa.
