CHÙA ĐẠI TUỆ - NAM ĐÀN
Chùa Đại Tuệ tọa lạc trên động Thăng Thiên thuộc dãy núi Đại Huệ, xã Nam Anh, huyên Nam Đàn, Nghệ An, ở độ cao 450m so với mực nước biển. Chùa nằm trên khuôn viên khoảng 6000m2 trong một không gian tĩnh lặng, cảnh vật thơ mộng, hữu tình. Đứng trên đỉnh Thăng Thiên ta nhìn thấy dòng Lam giang uốn lượn, phóng tầm mắt say ngắm toàn cảnh Nam Đàn, Thanh Chương, Đô Lương, Hưng Nguyên, Vinh, Nghi Lộc và Hòn Ngư, Hòn Mắt, Hòn Mê ở biển Đông. Đứng ở sân chùa ta nhìn thấy vùng đất rộng lớn từ Đức Thọ, Hồng Lĩnh, Nghi Xuân và ta sẽ được nhìn rõ hơn dãy Hồng Lĩnh, dãy Thiên Nhẫn. Chùa Đại Tuệ được Hội kỷ lục gia Việt Nam công nhận bốn kỷ lục và là điểm du lịch tâm linh nổi tiếng xứ Nghệ.
Về sự ra đời của chùa Đại Tuệ, theo truyền thuyết, chùa được vua Mai Thúc Loan huy động nhân dân, quân sĩ sáng lập năm 713. Đến năm 1407, chùa được Hoàng đế Hồ Quý Ly và Hoàng đế Hồ Hán Thương phục dựng. Hiện tại nền móng ngôi chùa cổ vẫn đang còn và được tôn trí trang nghiêm để khách thập phương tham quan và lễ bái. Và Sau lưng chùa là đỉnh động Thăng Thiên có bàn cờ tiên bằng đá (Tương truyền đỉnh Thăng Thiên là nơi người hạ giới lên trời và nơi người trời xuống hạ giới).
Chùa cổ Đại Tuệ thờ Phật Bà Đại Tuệ tức là đại diện cho trí tuệ của Đức Phật (Tuệ Giác, Tuệ Kiến, Tuệ Lực, Tuệ Tâm, Tuệ Mục, Tuệ Nhãn). Đây là nơi duy nhất trên đất nước ta có ngôi chùa thờ Phật bà Đại Tuệ, ghi dấu Phật giáo lâu đời trên vùng đất Nghệ An.
Chùa được thiết kế dựa trên tư tưởng Tam thân Phật, với ý nghĩa Chùa Hạ đại diện cho Ứng thân Phật, chùa Trung đại diện cho Báo thân Phật và Chùa Thượng đại diện cho Pháp thân Phật. Có một sự tích vẫn được sử sách chép lại, liên quan đến chùa Đại Tuệ và vua Quang Trung - Nguyễn Huệ. Năm 1789, trên đường ra Bắc đại phá quân Thanh, vua Quang Trung - Nguyễn Huệ đã dừng chân ở đây chiêu mộ mười vạn quân sĩ tổ chức huấn luyện ở trước sân chùa. Vua được nhà sư ở chùa mách bảo kế sách hành quân vừa tránh được tai mắt kẻ địch, rút ngắn được đường ra Thăng Long. Thuận lời sư, Quang Trung đã hành quân cấp tốc ra Thăng Long đại phá hai mươi chín vạn quân Thanh trước dự định hai ngày. Chiến thắng trở về, Hoàng Đế chiếu xuống cắt cho chùa 20 mẫu ruộng giao cho chùa để dân làng lo việc hương khói, thờ cúng quanh năm.
Chùa Đại Tuệ hiện nay nằm trên khuôn viên khoảng 600m2, chùa gồm 20 hạng mục, trong đó có 4 ngôi bảo điện chính, được trải dài từ chân núi lên đến đỉnh núi, bắt đầu là chùa Trình, tiếp theo là chùa Hạ, chùa Trung và trên đỉnh là chùa Thượng. Đặc biệt, trong đó có bảo tháp Đại Tuệ chín tầng với chiều cao 32 m thờ thất Phật thế tôn và Phật Mẫu Đại Tuệ, Phật Di Lặc. Ngoài ra, chùa còn phụng thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh và 5 vị vua là: Vua Hùng, vua Mai Hắc Đế, vua Hồ Quý Ly, vua Quang Trung, vua Cảnh Thịnh, những con người gắn liền với lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam.
Trong chùa Đại Tuệ hiện nay có những đồ tế khí bằng đá. Đó là mõ đá, chuông đá, khi gõ lên nghe vang xa như âm thanh kết nối trời, đất với con người. Tương truyền rằng xưa kia vua Quang Trung đã dùng mõ này dóng lên những hồi chuông thúc dục quân sĩ xuống núi hành quân cấp tốc.
Phía trước chùa Đại Tuệ còn có phiến đá rất to tựa như ngai vàng. Tương truyền các bậc đế vương như Vua Mai Hắc, Hồ Quý Ly, Nguyễn Huệ đã ngồi lên ngai đá thắp hương dâng lễ Phật cầu nguyện có sức mạnh khối đoàn kết triều đình và nhân dân để đánh tan quân xâm lược, nguyện cho quốc thái dân an.
Trước chùa khoảng bốn trăm mét có hai trụ đá lớn dựng đứng như cổng chùa thiên tạo. Trên đỉnh núi, cạnh chùa Đại Tuệ có ao sen nở sớm và tàn rất muộn, có giếng ngọc nước trong xanh quanh năm. Sau lưng chùa là đỉnh động Thăng Thiên có bàn cờ Tiên bằng đá. Cách chùa một trăm mét về phía Tây có tảng đá lớn khoảng năm khối, dùng đá gõ vào phát âm thanh như tiếng mõ (nhân dân gọi là Đá Mõ).
Không chỉ là ngôi chùa có cảnh quan đẹp và nhiều công trình bề thế mà chùa Đại Tuệ còn mang trong mình những dấu ấn lịch sử. Đến vãn cảnh chùa, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng cảnh quan kỳ vĩ mà còn hiểu hơn về lịch sử của dân tộc.
