ĐỀN PU NHẠ THẦU
Cách thành phố Vinh 250km về phía Tây, trên địa bàn xã Hữu Kiệm, huyện Kỳ Sơn, đền Pu Nhạ Thầu được xem là một ngôi đền nổi tiếng linh thiêng và có phong cảnh đẹp của miền Tây xứ Nghệ.
Đền Pu Nhạ Thầu còn có tên gọi khác là đền Trần, đền Chín Ô Chín Quai, được xây dựng vào thời Trần trên ngọn núi Pu Nhạ Thầu để thờ Mẫu Thượng Ngàn và phối thờ Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài, một vị tướng tài của Nhà Trần đã hy sinh tại khu vực này vào năm 1335, khi tiến đánh quân Ai Lao bảo vệ bờ cõi.
Mẫu Thượng Ngàn là một trong ba vị thần của Đạo Mẫu Tam Phủ (Mẫu Đệ Nhất hay còn gọi là Mẫu Thượng Thiên cai quản vùng trời, Mẫu Đệ Nhị hay còn gọi là Mẫu Thượng Ngàn cai quản vùng rừng núi, Mẫu Đệ Tam hay còn gọi là Mẫu Thoải cai quản vùng sông nước). Đồng bào dân tộc Thái ở huyện Kỳ Sơn cho rằng Mẫu Thượng Ngàn là một nhân vật vừa là người trần vừa là tiên, Nhân dân thường gọi là Nhạ Thầu (Bà Già, Bà Tiên), gắn với núi non bà cai quản nên gọi là Pu Nhạ Thầu (núi Bà Già).
Theo truyền thuyết kể lại, người phụ nữ này cũng có gia đình, rất giàu, bà có cả “na xăm” (kho vàng) nằm ngay dưới chân “Pu Nhạ Thầu”, do người con trai của bà canh giữ. Bà có uy lực, có tài năng, sống gần gũi, yêu thương dân bản, thích chu du khắp núi rừng, bản mường để động viên, bảo ban giúp đỡ những người nghèo khó, truyền dạy Nhân dân cách làm rẫy, cách phòng, tránh thiên tai, thú dữ nên bà được Nhân dân bản mường tôn làm thần.
Tương truyền bà đã hiển linh giúp đỡ vua tôi Nhà Trần trong việc mở đường lên núi Pu Nhạ làm doanh trại để đánh giặc. Ngoài ra, bà còn vận động các bản mường ủng hộ lương thực nuôi quân, giúp vua tôi Nhà Trần bảo vệ được cương vực lãnh thổ của đất nước.
Đền Pu Nhạ Thầu nguyên xưa được làm theo kiểu nhà sàn có 3 gian, mái lợp ngói tranh, đền quay mặt về hướng Đông Nam. Trải qua những thăng trầm lịch sử, ngôi đền xưa đã bị bom Mỹ phá hủy. Từ năm 2018 đến nay, đền Pu Nhạ Thầu được chính quyền và Nhân dân phục hồi và tôn tạo khang trang bao gồm 2 tòa: bái đường và hậu cung, xung quanh được bố trí cây xanh, sân vườn, phía trước là sân lễ hội có dựng các ngôi nhà đặc trưng của các dân tộc huyện Kỳ Sơn, tạo thành một tổng thể đăng đối hài hòa với thiên nhiên. Đền Pu Nhạ Thầu đã được Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An xếp hạng là Di tích lịch sử cấp tỉnh năm 2009.
