ĐỀN PHÁP ĐỘ - DIỄN CHÂU
Đền Pháp Độ tọa lạc tại trung tâm thôn Đan Trung, xã Minh Châu, huyện Diễn Châu, là nơi thờ Tướng công Trần Pháp Độ.
Trần Pháp Độ làm quan dưới triều Lê, từng giữ chức Thiết chế lễ tướng công. Ông còn là người có công chiêu dân, lập ấp, khai phá nhiều vùng hoang vu thành đồng ruộng xanh tốt, mở mang nghề nghiệp, xây dựng nên các làng Phú Hữu, Tường Lai, Thanh Xá, Nội Đồng, Nội Hạp…Sau khi qua đời, ông được an táng tại xứ Tường Lai, Hào Kiệt (nay là xã Nhân Thành, huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An). Trần Pháp Độ không chỉ là vị thủy tổ của họ Trần ở vùng Nghệ Tĩnh mà còn là vị “Thành Hoàng bản thổ” của Nhân dân tổng Thái Xá, được Nhân dân lập đền thờ phụng. Trải qua các triều đại phong kiến, thần được vua ban sắc phong: “Hách trạc tướng công hộ quốc tỷ dân, dực bảo trung hưng, Trung đẳng thần”.
Đền Pháp Độ được xây dựng từ cuối thế kỷ 16, ở thôn Phú Hữu, đến năm 1679 được chuyển về thôn Đan Trung như ngày nay. Trong phong trào Cần Vương chống Pháp cuối thế kỷ 19, đền thờ Pháp Độ là nơi tụ nghĩa, hội họp, trao đổi, liên lạc giữa các thủ lĩnh trong nghĩa quân. Trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh năm 1930 – 1931, đền được lựa chọn là địa điểm tổ chức nhiều cuộc họp quan trọng của cấp phủ, huyện Diễn Châu. Từ năm 1932 đến năm 1935, đền tiếp tục được lựa chọn là cơ sở hội họp, in truyền đơn, sách báo, tài liệu của Đảng, nơi làm việc của Xứ Ủy Trung Kỳ do đồng chí Võ Nguyên Hiến phụ trách.
Sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, đền Pháp Độ tiếp tục được trưng dụng để phục vụ kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Với những đóng góp đó, đền được tặng thưởng huy chương kháng chiến hạng nhất vào ngày 19/12/1986.
Không chỉ mang nhiều giá trị về mặt lịch sử, đền Pháp Độ còn là một công trình kiến trúc có giá trị nghệ thuật. Đền có kết cấu tổng thể theo kiểu chữ “Tam”, gồm 3 tòa: Thượng điện, Trung điện và Hạ điện với những nét chạm trổ thanh thoát, nhẹ nhàng, tinh tế của kiến trúc cổ. Tại đền còn lưu giữ nhiều đồ tế khí cổ có giá trị nghệ thuật cao. Ngoài ra, những bút tích xưa để lại như: các bức đại tự, hoành phi, câu đối, chúc văn bằng chữ Hán…đều thấm sâu tư tưởng và triết lý nhân văn sâu sắc. Điển hình như bức đại tự ở chính điện ghi 4 chữ: “hiếu nghĩa tương truyền”. Trên đỉnh nóc ngôi đền có đắp hình lưỡng long chầu nguyệt, dưới mặt nguyệt là 3 chữ: “Ngôi đền rất linh thiêng”, nghĩa là ngôi đền rất linh thiêng. Năm 1997, đền được công nhận là “Di tích lịch sử văn hóa” cấp Quốc gia.
Theo lệ xưa, cứ đến ngày 15 tháng 7 âm lịch hàng năm, Nhân dân quanh vùng lại tổ chức lễ hội để tưởng nhớ, tri ân vị thần “bảo hộ” của mình. Đây là một lễ hội điển hình của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước ở xứ Nghệ. Từ năm 1945 đến nay, lễ hội hàng năm tại đền Pháp Độ lại được tổ chức vào đúng ngày tết Độc lập của dân tộc, tức ngày 2 tháng 9 dương lịch, tạo nên không khí lễ hội sôi nổi thu hút đông đảo Nhân dân cùng du khách tham dự.
