LỄ HỘI ĐỀN CỬA – NGHI LỘC
Di tích lịch sử văn hóa Đền Cửa thuộc xã Nghi Khánh, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An còn có tên gọi là Đền Khánh Duệ, được xây dựng từ thế kỷ XIII, thờ Quốc mẫu Âu Cơ, Cao Sơn, Cao Các, Tam tòa Thánh mẫu và các bậc hiền tài có công trong sự nghiệp đánh giặc ngoại xâm bảo vệ đất nước như Chiêu Minh Vương-Thượng tướng Trần Quang Khải, Tướng Ninh Vệ, Quận công Nguyễn Cảnh Quế, Danh nho Phùng Thời Tá...Ngoài ra, tại đền còn có gian thờ Phật tạo nên nét tín ngưỡng độc đáo.
Trong hai cuộc kháng chiến chống Thực dân Pháp và Đế quốc Mỹ, Đền Cửa là nơi hoạt động bí mật của các chiến sỹ cách mạng như đồng chí Nguyễn Duy Trinh, Hoàng Văn Tâm, là nơi cất giấu vũ khí và huấn luyện bộ đội. Cùng với Đền Cờn ở Quỳnh Lưu và Đền Cuông ở Diễn Châu, Đền Cửa là một trong những ngôi đền lớn nhất ở vùng cửa biển Nghệ An.
Năm 2009, Đền Cửa được UBND tỉnh Nghệ An ra quyết định xếp hạng Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp tỉnh. Cùng với các di tích Lịch sử - Văn hóa khác trên địa bàn huyện, Đền Cửa đã trở thành một điểm đến đầy ý nghĩa để nhân dân và du khách tìm hiểu về truyền thống chống ngoại xâm của dân tộc và văn hóa tín ngưỡng dân gian, từ đây có tác dụng giáo dục lòng yêu nước, truyền thống cách mạng, hiếu học cho các tầng lớp nhân dân.
Lễ hội Đền Cửa là lễ hội dân gian truyền thống được tổ chức vào ngày mồng 3 tháng 3 âm lịch hàng năm nhằm tưởng vọng, tri ân những vị thần linh ứng hộ quốc giúp dân, những nhân vật lịch sử có công đánh giặc ngoại xâm, mở mang bờ cõi, xây dựng quê hương, làng xóm. Hàng năm du khách thập phương và nhân dân trong vùng lại về tại đền Cửa để tham dự lễ giỗ Mẫu, phần lễ diễn ra với các nghi thức như lễ khai quang, lễ yết cáo và lễ đại tế. Ngoài hoạt động tế lễ, tại đền Cửa còn diễn ra nhiều trò chơi dân gian như chơi cờ tướng, kéo co, bóng chuyền và thi diễn văn nghệ giữa các xóm của xã Nghi Khánh thu hút đông đảo du khách và nhân dân tham dự.
Lễ hội được diễn ra với nhiều hoạt động phong phú trong cả phần lễ và phần hội, thu hút đông đảo nhân dân tham gia. Sau một thời gian dài bị gián đoạn, đến năm 2010, UBND tỉnh Nghệ An đã ra quyết định cấp tổ chức lễ hội Đền Cửa theo định kỳ hàng năm. Việc duy trì tổ chức lễ hội Đền Cửa là việc làm cần thiết, hợp lòng dân, có ý nghĩa to lớn trong việc giáo dục những truyền thống tốt đẹp của dân tộc, phát huy tốt giá trị di tích, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ và sáng tạo các giá trị văn hóa của nhân dân địa phương, góp phần bảo vệ và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 5 khóa 8 và Nghị quyết Trung ương 9 khóa 11 về xây dựng, phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.
Về với Lễ hội Đền Cửa là về với những nét văn hóa cội nguồn của dân tộc, nơi gợi về nòi giống "con Rồng cháu Tiên", về với những năm tháng hùng tráng của cha ông chống giặc ngoại xâm bảo vệ tổ quốc, từ đó mỗi người sẽ củng cố thêm sức mạnh và niềm tin trong học tập, lao động, góp phần xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp, văn minh.
