NHÀ THỜ HỌ NGUYỄN SỸ – THANH CHƯƠNG
Nhà thờ họ Nguyễn Sỹ nằm ở trung tâm làng Tú Viên, tổng Xuân Lâm, nay là xã Thanh Lương, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An, được xây dựng năm 1600, diện tích khuôn viên là 580 m2; gồm các công trình: cổng, 2 nhà Bái đường, Hậu đường và sân.
Nhà thờ họ Nguyễn Sỹ là nơi thờ tiên tổ và hậu duệ dòng họ. Xuyên suốt quá trình dựng nước và giữ nước, thời kỳ nào dòng họ cũng có những người con anh dũng, đóng góp tích cực cho quê hương, đất nước như danh tướng Nguyễn Sỹ Xung, Nguyễn Sỹ Quyển, Nguyễn Sỹ Biểu, Nguyễn Sỹ Lạng (tức Nguyễn Thúc Hằng), Nguyễn Sỹ Ấn, Nguyễn Sỹ Sách...
Nguyễn Sỹ Sách sinh năm 1905. Năm 17 tuổi, anh đỗ bằng Thành chung, khoá đầu tiên trường Quốc học Vinh cùng với Tôn Quang phiệt và Đặng Thai Mai. Dù tuổi đời ngắn ngủi (Nguyễn Sỹ Sách hi sinh năm 1929), thời gian hoạt cách mạng chưa nhiều nhưng sự tích cực, nhiệt huyết, năng nổ của anh đã góp phần không nhỏ vào sự phát triển của phong trào cách mạng Việt Nam.
Nhà thờ Nguyễn Sỹ Sách là chứng tích lịch sử trong cao trào cách mạng 1930-1931, nơi hội họp, in ấn, cất dấu tài liệu của Đảng; nơi Huyện uỷ, tổng uỷ Xuân Lâm làm việc từ tháng 9 năm 1930 đến tháng 1 năm 1931 để chỉ đạo phong trào Xô Viết vùng Hạ Thanh Chương. Đây còn là nơi thành lập Chi bộ Đảng Quang Trung- Chi bộ ghép của Tú Viên với nửa làng Xuân Bảng và nửa làng Xuân Dương, do đồng chí Nguyễn Sỹ Tâm làm Bí thư.
Nhà thờ còn là nơi ghi dấu hoạt động của các đồng chí Nguyễn Tiềm- Bí thư Tỉnh uỷ Nghệ An, Lê Xuân Đào- Uỷ viên Xứ uỷ Trung Kỳ, Đặng Chánh Kỷ, Tôn Gia Chung, Tôn Thị Quế, Tôn Gia Tinh, Võ Thúc Đồng… Khi chính quyền Xô Viết ra đời ở các thôn xóm, địa điểm này cũng là nơi học chữ Quốc ngữ cho Nhân dân trong vùng.
Hàng năm, tại nhà thờ tổ chức nhiều kỳ lễ nhằm tưởng nhớ, tri ân công đức của tổ tiên. Đây cũng là nơi các tổ chức của huyện, xã đến thắp hương tưởng nhớ đồng chí Nguyễn Sỹ Sách vào các ngày lễ lớn của dân tộc.
Với những giá trị đó, nhà thờ họ Nguyễn Sỹ được Bộ VHTT công nhận là di tích cấp quốc gia tại Quyết định số 985- QĐ/ VH ngày 07/05/1997./.
