ĐỀN THANH LIỆT, XÃ HƯNG LAM
Đền Thanh Liệt thuộc xã Hưng Lam, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An - Một di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật được Bộ văn hóa xếp hạng cấp quốc gia vào năm 1997.
Theo truyền thuyết ở vùng ven sông lam, Đền Thanh Liệt được xây dựng vào cuối đời hậu Lê để thờ Thần Sát Hải Đại Vương Hoàng Tả Thốn, Nguyễn Biểu, Long Vương, bà chúa Liễu Hạnh, Sơn Liêu Độc Cước...
Ngày mồng 1 tháng Hai Âm lịch, tại đền, Ban lễ nghi của làng thực hiện một nghi lễ cầu đồng để xin lời truyền hạ của thần linh về việc tổ chức lễ hội sắp tới, như: chuẩn bị trình thức lễ hội thường niên, những yêu cầu riêng (cúng cho thần một con thuyền rồng hay một con cá “tam đầu cửu vĩ” (ba đầu chín đuôi – con lốt), cho phép đua trải. Theo đó, làng sẽ phân công người tự tay làm những lễ vật đặc biệt này.
Để chuẩn bị cho lễ rước và lễ tế trên sông, dân làng lựa chọn 24 nam thanh nữ tú trong làng, có sức khỏe tốt, chưa vợ, chưa chồng, gia đình không có tang, nữ không trong kỳ kinh nguyệt tham gia hai thuyền bơi. Ngoài ra mỗi thuyền còn chọn thêm 3 người có kinh nghiệm về sông nước, chịu trách nhiệm chỉ huy và lái thuyền theo đúng lộ trình. Thuyền do 2 - 3 gia đình làm nghề, có thuyền lớn tự nguyện đưa vào phục vụ lễ.
Lễ hội đền Thanh Liệt giúp thỏa mãn nhu cầu tâm linh của nhân dân, trao truyền các phong tục tập quán của cha ông cho thế hệ sau. Lễ hội mang đậm sắc thái sông nước, là nơi bảo lưu tín ngưỡng thờ thủy thần và phản ánh tư duy nghề nghiệp của những người dân vùng hạ lưu sông Lam. Lễ hội đền Thanh Liệt là một trong số ít các lễ hội truyền thống của Nghệ An không bị ảnh hưởng nhiều bởi sự hành chính hóa lễ hội hay sự du nhập làm biến đổi các nghi thức, nghi lễ truyền thống. Lễ hội góp phần hun đúc tinh thần cộng đồng, làm nên sức sống của làng xã, duy trì sự ổn định cho cả cộng đồng, hướng đến điều chỉnh hành vi cá nhân và mối quan hệ cộng đồng trong phạm vi làng xã.
Với những giá trị trên, Lễ hội đền Thanh Liệt được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 3609/QĐ-BVHTTDL ngày 27/9/2018.
