ĐỀN RẬM – HƯNG NGUYÊN
Đền Rậm thuộc xã Hưng Nhân, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An được khởi công xây dựng vào năm 1831, hoàn thành vào năm 1832; sửa chữa lần gần đây nhất vào năm 1922. Ngôi đền là nơi hợp tự thờ các nhân vật lịch sử, có công với đất nước, nhân dân như Lê Lợi, Nguyễn Quang Hợp, hay các thiên thần như Cao Sơn Cao Các... Trải qua quá trình phát triển của địa phương, ngôi đền đã chứng kiến những sự kiện lịch sử trọng đại diễn ra tại đây. Các bậc sỹ phu thời chống Pháp, những thanh niên ưu tú trước khi xuất dương hoạt động cách mạng như Phạm Hồng Thái, Lê Hồng Phong đã từng bí mật hẹn gặp tại đền. Trong những năm 1930- 1931 và Cách mạng tháng Tám (1945), Đền Rậm là nơi tập hợp lực lượng để nghe diễn thuyết về cách mạng, đấu tranh đi cướp chính quyền. Những năm kháng chiến chống Mỹ, Đền Rậm là nơi để vũ khí, nơi trung chuyển vũ khí từ Bắc vào Nam bằng đường thuỷ trên sông Lam...
Đền Rậm nằm trong một quần thể di tích có cả đền lẫn chùa, bao gồm Đền Rậm trong và Đền Rậm ngoài với nhiều nhà ngang dãy dọc, khuôn viên di tích có tổng diện tích 10.401 m2 trên một gò đất cao, bốn phía được bao quanh bởi những hàng cây cổ thụ. Với độ cao như vậy, cùng hệ thống cây xanh toả mát um tùm thấp thoáng bên mái đền cong vút đã tạo cho không gian kiến trúc ở đây thêm cổ kính.
Đền Rậm trong bao gồm các công trình Cổng đền, Nhà thánh, Chùa (Long đồng tự), Nhà trình, Hữu vu, Hạ điện, Trung điện, Thượng điện. Đền Rậm ngoài bao gồm các công trình Cổng đền, Tắc môn, Hạ - Trung - Thượng điện và Lăng mộ Nguyễn Quang Hợp. Cổng Đền Rậm trong và ngoài được tạo bởi 2 cột nanh, mỗi cột có chiều cao 5 m, rộng 0,60 m kết cấu kiến trúc cột nanh gồm nhiều bộ phận cấu thành như chân bệ, thân trụ, đấu vuông thót đáy, hình nghệ... nối liền nhau theo chiều thẳng đứng. Cách kết cấu kiến trúc cột nanh gồm nhiều bộ phận cấu thành như trên tạo cho cột nanh không đơn điệu, đồng thời tăng thêm vẻ uy nghiêm và giá trị thẩm mỹ phía trước cho di tích.
Qua khỏi cổng đền, đi vào di tích thì Nhà thánh nằm phía bên trái sân trước Đền Rậm trong. Tiếp đến là Nhà trình, nằm án ngự giữa trục thần linh, ở đây Nhà trình có tác dụng như "tắc môn" để tránh mọi người đi thẳng vào đền. Qua khỏi các công trình trên là vào khu chính điện. Khu chính điện của Đền Rậm trong và Đền Rậm ngoài được bố trí mặt bằng theo kiểu chữ tam (còn gọi là tam tòa) Hạ điện, Trung điện, Thượng điện. Tất cả những công trình kiến trúc nêu trên là kết quả của quá trình xây dựng và trùng tu tôn tạo.
Mặc dù cảnh quan và tổng thể kiến trúc của di tích xưa tuy đã có sự thay đổi, mất mát hư hỏng nhưng sự còn lại của Đền Rậm còn chứa đựng những giá trị lịch sử văn hoá- kiến trúc nghệ thuật lớn. Trong lúc này, xếp hạng Di tích Quốc gia ngày càng có những tiêu chí chặt chẽ hơn, khắt khe hơn, việc Bộ Văn hoá Thể thao & Du lịch xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật Đền Rậm là Di tích Quốc gia là một vinh dự lớn đối với Đảng bộ và nhân dân huyện Hưng Nguyên nói riêng và quê hương nghệ An nói chung.
