ĐÀI TƯỞNG NIỆM KÊNH NHÀ LÊ – NGHI LỘC
Đài tưởng niệm Kênh Nhà Lê thuộc địa phận xã Nghi Yên, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An được Cục Đường thủy nội địa Việt Nam phối hợp với UBND tỉnh Nghệ An xây dựng vào năm 1996.
Kênh Nhà Lê là tuyến đường thủy đầu tiên, được khởi đào từ năm 983, thời Tiền Lê (981-1009). Với tầm nhìn chiến lược cả về quân sự và kinh tế, Lê Đại Hành đã cho đào kênh từ sông Mã qua núi Đồng Cổ theo trục Nam - Bắc đến sông Bà Hòa, rồi từ đó khơi dòng vào Nghệ An. Từ đó, các triều đại về sau liên tục đào thêm nhiều con sông, nối các sông tự nhiên thành một tuyến đường thủy kéo dài từ Ninh Bình vào đến Hà Tĩnh.
Đoạn kênh Nhà Lê tại Nghệ An dài 128km, bao gồm: kênh Mơ (nối liền sông Hoàng Mai và Sông Thơi), kênh Dâu (nối sông Thơi với sông Hàu), kênh Mỹ Giang (nối sông Thơi với sông Bùng), kênh Đạu và kênh Sắt (nối sông Bùng với sông Cấm), kênh Gai, kênh Chính Đích, sông Vĩnh (nối sông Cấm với sông Lam)... chảy qua nhiều huyện, thành phố, thị xã trên địa bàn tỉnh Nghệ An như Hoàng Mai, Quỳnh Lưu, Diễn Châu, Nghi Lộc, thành phố Vinh, Hưng Nguyên...
Trong lịch sử xây dựng và phát triển Nghệ An, kênh Nhà Lê đã có nhiều đóng góp về mặt giao thông, thủy lợi, góp phần hình thành nên nhiều làng quê đông đúc trù phú, đồng thời góp phần đáng kể vào phát triển nền kinh tế nông nghiệp, thương nghiệp, thủ công nghiệp...
Trong kháng chiến chống Mỹ, các lực lượng bộ đội, thanh niên xung phong, cán bộ ngành GTVT đã không quản mưa bom, bão đạn để bảo đảm tuyến chi viện miền Nam luôn thông suốt. Chỉ tính riêng tuyến kênh Nhà Lê tại Nghệ An (từ năm 1965 - 1968) không quân Mỹ đã tiến hành công kích trên 190.000 trận, ném hơn 700.000 tấn bom vào các mục tiêu quân sự, đầu mối giao thông, cơ sở kinh tế và khu dân cư trên địa bàn tỉnh Nghệ An.
Tháng 12/2014, Sở Giao thông Vận tải tỉnh Nghệ An đã phát động phong trào đóng góp ủng hộ từ các cơ quan, đơn vị trong ngành giao thông vận tải, để tôn tạo Đài tưởng niệm kênh Nhà Lê với tổng kinh phí là 1,9 tỷ đồng và được khánh thành vào ngày 12/2/2015. Hiện nay, đài tưởng niệm có tổng diện tích 442,7m2, với các hạng mục chính là Bia tưởng niệm (ghi tên tuổi, quê quán của 130 liệt sỹ); Phù điêu; Tượng đài kênh Nhà Lê…
Tượng đài nằm giữa hai bức phù điêu, cao 9m, mặt trước khắc nội dung “Kênh Nhà Lê góp phần thắng lợi trong công cuộc kháng chiến cứu nước vĩ đại”. Mặt sau đắp nổi 3 chữ “Kênh Nhà Lê” với kích thước khá lớn.
Năm 2016, nhằm tôn vinh giá trị lịch sử của tuyến kênh Nhà Lê - công trình đường thủy tiêu biểu qua các thời kỳ, chào mừng Kỷ niệm 60 năm ngày truyền thống ngành Đường thủy nội địa (11/8/1956 - 11/8/2016), Cục Đường thủy nội địa Việt Nam phối hợp với UBND tỉnh Nghệ An lập hồ sơ, trình lên cấp có thẩm quyền và được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận Kênh Nhà Lê trên đất Nghệ An là Di tích lịch sử cấp quốc gia.
