ĐỀN XUÂN ÚC – THỊ XÃ HOÀNG MAI
Đền Xuân Úc có địa chỉ tại xã Quỳnh Liên, thị xã Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An, thờ vị tướng quân nổi danh thế kỷ XI - Đặng Tế, một vị tướng quân có công lớn cùng với các tướng lĩnh lúc bấy giờ là Lý Thường Kiệt phò tá vua Lý Thánh Tông đánh tan tành giặc Chiêm thành mở mang bờ cõi đến tận Ma Linh, Bố Chính, Địa Lý (Thừa Thiên Huế ngày nay).
Đặng Tế sinh năm Mậu Dần (1038), ở làng Đông, ấp Văn Úc, tổng Hoàn Hậu, nay là xã Quỳnh Liên, Thị xã Hoàng Mai, Nghệ An. Ông có tướng mạo khôi ngô, tuấn tú, học giỏi, làm tướng giỏi, tinh thông binh pháp và giỏi cả văn học.
Năm Kỷ Dậu (1069), quân Chiêm Thành đưa quân qua quấy nhiễu, vua Lý Thánh Tông đích thân cùng Đặng Tế và một số võ quan khác ra trận, bắt được vua Chiêm Thành là Chế Củ, buộc Chế Củ phải dâng ba châu Đại Ly, Ma Linh và Bố Chính để chuộc mạng. Thắng trận trở về, vua mở hội khao quân và khen thưởng cho các tướng sĩ. Ngài Đặng Tế được phong chức quan phụ trách việc giám sát trong triều đình, chỉ huy 5 đạo quân tiếp tục đi trấn ải Phương Nam. Trong trận truy quét quân Chiêm Thành trên sông Mai Giang, ngài chiến đấu dũng cảm và đã tử trận. Vua và cả triều đình thương xót phong cho Ngài là phúc thần.
Tưởng nhớ công lao của Đặng Tế, Nhân dân đã lập đền thờ Ngài. Đền đã được chính quyền, Nhân dân địa phương trùng tu, nâng cấp nhiều lần. Tại đền diễn ra nhiều kì lẽ, trong đó, lớn nhất là lễ giỗ của Ngài vào ngày 10/10 Âm lịch hàng năm, thu hút đông đảo sự quan tâm của bà con Nhân dân cả nước nói chung và Nhân dân xã Quỳnh Liên nói riêng.
Năm 1996, đền Xuân Úc được Bộ Văn hóa Thông tin xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa quốc gia.
