DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT KM SỐ 0 - ĐƯỜNG HỒ CHÍ MINH

Mốc số 0 là điểm đầu của tuyến đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh huyền thoại, nằm gần chân núi Dong, nơi gặp nhau giữa đường 15A và đường 15B, thuộc -thị trấn Lạt, huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An. Di tích lịch sử này là địa danh chứng kiến các hoạt động mở đường, vận tải... anh dũng của quân và dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh là mạng lưới giao thông quân sự chiến lược chạy từ lãnh thổ miền Bắc Việt Nam vào tới miền Nam Việt Nam, qua 11 tỉnh, thành phố. Hệ thống giao thông này cung cấp binh lực, lương thực và vũ khí khí tài để chi viện cho Quân Giải phóng miền Nam và Quân đội Nhân dân Việt Nam trong 16 năm (1959 - 1975). Sau năm 1954, khi cách mạng miền Nam gặp nhiều khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký quyết định cho Bộ Quốc phòng thành lập Đoàn 559 (thành lập ngày 19 tháng 5 năm 1959), nghiên cứu, xây dựng tuyến giao liên và con đường chiến lược, lấy tên là đường Hồ Chí Minh để chi viện cho các chiến trường miền Nam - Lào - Campuchia. Hàng chục đơn vị công binh, thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến được sự bảo vệ của lực lượng phòng không - không quân, sự đùm bọc của Nhân dân đã tham gia chiến dịch mở đường. Trong 16 năm, binh đoàn Trường Sơn đã xây dựng 4 mạng lưới đường có tổng chiều dài 17.000km gồm 5 hệ thống trục dọc, 21 trục ngang theo suốt chiều dài dãy Trường Sơn và tỏa đi khắp các tỉnh thành từ Nghệ An đến Đông Nam Bộ, Lào và Campuchia.

Ngày 09/9/1964, Trung đoàn 98 công binh đã chọn vùng Lạt, Tân Kỳ để bổ nhát cuốc đầu tiên xây dựng điểm đầu ở Nghệ An. Cột Mốc số 0, đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh chạy qua huyện Tân Kỳ được hình thành trên cơ sở có đoạn sử dụng lối mòn của đồng bào các dân tộc, có nơi sửa chữa thêm. Nhiều đoạn được làm mới phải xuyên rừng, cắt suối để đảm bảo cung đường vận chuyển nhanh, bí mật, an toàn. Quá trình làm đường, bảo vệ, vận chuyển diễn ra ở Mốc số 0 và cả đoạn đường qua các xã của huyện Tân Kỳ là cả một quá trình lao động, chiến đấu gian khổ. Năm 1965, đoàn xe vận tải đầu tiên xuất kích thắng lợi. Kể từ đó, hàng vạn chiếc xe liên tục chở người, hàng hóa, vũ khí theo quốc lộ 1 và đường Hồ Chí Minh vào chiến trường miền Nam.

Ngày 27/11/1972, để tăng cường năng lực vận chuyển vào Nam, Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương giao nhiệm vụ cho Đoàn 559 khởi công xây dựng tuyến vận tải bằng xe cơ giới bắt đầu từ thị trấn Lạt (Tân Kỳ) để chuẩn bị cho các chiến dịch lớn tiến tới giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc.

Trong chiến tranh Việt Nam, lực lượng quân sự Mỹ và Việt Nam Cộng hòa đã điên cuồng đánh phá hệ thống giao thông này bằng các chiến dịch bộ binh và không quân rất mạnh, vì thế đây từng được gọi là “Tuyến lửa”. Trong đó, Mốc số 0, truông Dong, dọc theo con đường qua các xã Kỳ Sơn, Nghĩa Hành bị không quân Mỹ ném bom rải thảm liên tục. Đã có nhiều cánh rừng bị tan hoang, hệ thống đường bị phá hỏng, nhiều chiến sĩ anh dũng hi sinh nhưng không làm lay chuyển được ý chí kháng chiến của quân và dân ta. Tuyến đường này là “con đường chủ yếu nhất, cơ bản nhất, tạo ra những trận đánh quyết định đưa cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đến thắng lợi hoàn toàn”. Trong suốt cuộc kháng chiến chống Mỹ, toàn tuyến đường đã tổ chức vận chuyển 445 triệu tấn vũ khí, lương thực, đạn dược, 58 triệu tấn xăng dầu, hàng triệu chiến sĩ vào các chiến trường đánh Mỹ - nguỵ và tay sai, đảm bảo thông tin liên lạc thông suốt từ Bắc vào Nam, đưa thương, bệnh binh ra Bắc điều trị, đưa đón cán bộ vào Nam ra Bắc công tác thuận lợi...

Di tích Cột Mốc số 0, đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh mang trên mình nhiều ý nghĩa lịch sử. Đó là nơi tập kết quân và khởi công xây dựng lán trại của Trung đoàn 98 công binh, bộ đội Sư đoàn 316A, 316B và thanh niên xung phong. Nơi đây ngày 02/12/1974, Đại tướng Văn Tiến Dũng đã đến thăm và giao nhiệm vụ trước khi sư đoàn tiến công giải phóng Tây Nguyên...

Di tích có một số địa điểm, hạng mục chính gồm: Cột Mốc số 0; nhà ở, lán trại của bộ đội, thanh niên xung phong làm đường; đồi Không tên - nơi đóng quân của Bộ Tư lệnh Sư đoàn, nơi đón tiếp Đại tướng Văn Tiến Dũng năm 1974; kho hậu cần - vũ khí.

Với những giá trị quan trọng về lịch sử, đánh dấu một giai đoạn lịch sử hết sức khốc liệt nhưng rất anh hùng của dân tộc Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, địa điểm Mốc số 0 - Đường chiến lược Hồ Chí Minh đã được xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa quốc gia tại Quyết định số 84/QĐ-VH, ngày 27/4/1990 của Bộ Văn hóa - Thông tin - Thể thao và Du lịch. Tiếp đó, tại Quyết định số 2383/QĐ-TTg, ngày 09/12/2013, Thủ tướng Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã xếp hạng Di tích lịch sử Đường Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh là Di tích quốc gia đặc biệt.

Trải qua thời gian, di tích lịch sử Mốc số 0 - Đường Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh đã nhiều lần được tu bổ, tôn tạo và hiện nay đang trở thành một địa chỉ đỏ, một địa điểm giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng quan trọng của địa phương.