ĐÌNH PHÚ NHUẬN VÀ NHÀ THỜ HỌ HOÀNG TRẦN – ĐÔ LƯƠNG

Đình Phú Nhuận và nhà thờ họ Hoàng Trần ở xã Đặng Sơn, huyện Đô Lương.

Đình được Nhân dân địa phương đóng góp xây dựng năm 1854, tại làng Phú Nhuận, là trung tâm sinh hoạt văn hóa của miền đất Đô Đặng, giàu truyền thống yêu nước và khoa bảng. Hiện nay, đình nằm cạnh quốc lộ 7, hướng mặt ra đường. Kiến trúc đình theo lối tứ trụ, có 3 gian, mái cong vút, các đường xà được trạm trổ hoa văn tinh xảo, đề tài “lưỡng long chầu nguyệt” và “tứ linh” (long, ly, quy, phượng).

Nhà thờ họ Hoàng Trần ở làng Đặng Lâm, được xây dựng năm 1884 để thờ vị thần tổ Mặc Đăng Lượng, người có công đánh giặc giữ nước và lập ra mảnh đất Đô Đặng. Nhà thờ có ba tòa: Hạ đường, Trung đường và Thượng đường, ngoài ra còn có các công trình phụ trợ như cổng tam quan, tắc môn... Tại đình còn lưu giữ được sắc phong của nhà vua, ban tặng cho Mặc Đăng Lượng là vị thần tối cao và vợ - bà Mai Thị Huệ là Thượng, Thượng đẳng thần.

Đình Phú Nhuận và nhà thờ họ Hoàng Trần là nơi tổ chức quyên góp nhằm chi viện cho phong trào chống Pháp của cụ Phan Đình Phùng, nơi mở trường dạy học, địa điểm tập trung thanh niên đi xuất dương trong phong trào Đông Du. Trong phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh 1930- 1931, nơi đây được Xứ ủy Trung Kỳ, Tỉnh ủy Nghệ An chọn làm địa điểm hội họp, in ấn, cất dấu tài liệu, treo cờ Đảng, tập trung Nhân dân đi đấu tranh và là nơi làm việc công khai của chính quyền Xô viết. Nhà thờ họ Hoàng Trần còn là cơ sở làm việc của Đảng trong thời kỳ 1936 - 1939 và 1941-1945, là kho chứa vũ khí, hậu cần phục vụ cho kháng chiến chống Pháp giai đoạn 1947- 1954. 

Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, đình Phú Nhuận là trụ sở của Tư lệnh Liên khu và Ban Biên chính Việt - Lào. Tại đây diễn ra nhiều cuộc họp chuẩn bị lực lượng đáp ứng kịp thời cho cho chiến dịch Hạ Lào, Trung Lào, Thượng Lào và các chiến trường Tây Bắc, Liên Khu V.

Với những giá trị lịch sử to lớn đó, ngày 5/ 9/1994, Bộ Văn hoá Thông tin đã ra Quyêt định số 2379 công nhận đình Phú Nhuận và nhà thờ họ Hoàng Trần là di tích cấp Quốc gia.