NHÀ THỜ VÀ MỘ HỒ TÙNG MẬU – QUỲNH LƯU

Nhà thờ và mộ Hồ Tùng Mậu tọa lạc tại thôn 5, xã Quỳnh Đôi, Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An, với tổng diện tích khuôn viên là 1.500 m2. Đây là nơi tôn thờ và tưởng niệm cụ Hồ Tùng Mậu và các bậc hậu duệ trong dòng họ đã có công với dân, với nước trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.

Hồ Tùng Mậu tên khai sinh là Hồ Bá Cự, sinh ngày 15 tháng 6 năm 1896, tại xã Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh lưu, tỉnh Nghệ An, trong một gia đình khoa bảng có truyền thống yêu nước. Năm 1920, Hồ Tùng Mậu ra nước ngoài, với hoài bão tìm con đường giải phóng nước nhà khỏi ách thực dân. Năm 1923, tại Quảng Châu (Trung Quốc), ông cùng Lê Hồng Sơn thành lập tổ chức Tâm Tâm xã (Tân Việt Thanh niên đoàn).

Tháng 6 năm 1925, được sự chỉ dẫn của Nguyễn Ái Quốc, Hồ Tùng Mậu đã cùng Lê Hồng Sơn, Lê Hồng Phong tập hợp những thanh niên tích cực nhất, chuyển Tâm Tâm xã thành tổ chức Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí Hội. Đồng chí được kết nạp vào Cộng Sản đoàn (trong lớp 9 người đầu tiên) - là tổ chức nòng cốt của Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội (còn gọi là Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên).

 Trong những năm tham gia hoạt động chống thực dân Pháp, Hồ Tùng Mậu bị bắt và bị tù đày nhiều lần. Ngày 9 tháng 3 năm 1945, Nhật đảo chính Pháp ở Đông Dương, Hồ Tùng Mậu cùng các anh em vượt ngục, trở về quê hương sau 14 năm bị giam cầm, đồng chí tiếp tục vào Thừa Thiên Huế tham gia khởi nghĩa giành chính quyền. Kháng chiến toàn quốc bùng nổ, Hồ Tùng Mậu được cử làm Chủ tịch uỷ ban hành chính kháng chiến Liên khu IV. Tháng 8/1948, đồng chí được Chính phủ điều động lên Việt Bắc giữ chức Tổng thanh tra Chính phủ. Tháng 2 năm 1951, tại Đại hội lần thứ hai của Đảng, Hồ Tùng Mậu được bầu vào Ban chấp hành Trung ương, giữ chức Trưởng ban kiểm tra Trung ương Đảng. Đồng chí vẫn kiêm giữ chức Tổng thanh tra Chính phủ và Hội trưởng Hội Việt - Hoa hữu nghị.

Đang lúc cuộc kháng chiến của Nhân dân ta chống thực dân Pháp và can thiệp Mỹ bước vào giai đoạn quyết liệt, đồng chí được cử vào công tác tại Liên khu V. Khoảng 5 giờ chiều ngày 23/7/1951, trên đường quốc lộ 1A, đồng chí vừa ra khỏi chợ Cồng ( nay là thị trấn Tĩnh Gia, Thanh Hóa ) thì bị máy bay thực dân Pháp bắn. Đồng chí hy sinh khi vừa tròn 55 tuổi, thi hài được Đảng bộ và nhân dân Thanh Hóa đưa về mai táng tại xã Quỳnh Đôi.

Nhà thờ và mộ Hồ Tùng Mậu không chỉ là nơi tri ân, tưởng niệm đồng chí Hồ Tùng Mậu, nơi sinh hoạt văn hóa của con cháu họ Hồ, xã Quỳnh Đôi và họ Hồ cả nước mà còn là địa điểm tổ chức nhiều sự kiện mang tính chính trị. Với những giá trị đó, di tích đã được Bộ Văn hóa, Thông tin xếp hạng cấp quốc gia năm 2000./.